ΤΙΤΛΟΣ: ΟΙ ΚΟΡΕΣ ΤΗΣ ΛΗΣΜΟΝΙΑΣ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΨΥΧΟΓΙΟΣ
Γράφει ο Κωσταντίνος Χατζηπαναγιώτης
Ο συγγραφέας προσπαθεί να αποδώσει λογοτεχνικά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου -όπως αυτός προετοιμάστηκε ήδη από τα χρόνια της εθνικής αντίστασης- αναδεικνύοντας τη φυσική τάση του ανθρώπου να αντιστέκεται στην απώλεια σημαντικών, αγαπημένων προσώπων και στο επώδυνο βίωμα που αυτή συνεπάγεται. Τολμηρό και δύσκολο εγχείρημα ομολογουμένως, να προσπαθήσει κανείς να εκφράσει την τραγικότητα του ανθρώπου που παλεύει με την ανθρώπινη φύση του (ασχέτως με την έκβαση της πάλης) σε μια εποχή που κυριαρχούσε το ηρωικό ιδεώδες της αυτοθυσίας και τα οράματα για έναν καλύτερο κόσμο και μια δικαιότερη κοινωνία. Δύσκολο καθώς πρέπει να κρατηθούν πολύ λεπτές ισορροπίες, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος να υποπέσει το έργο σε ένα παραμύθι ηρωικής έξαρσης για λαϊκή κατανάλωση ή σε ένα γλυκανάλατο σενάριο σύγχρονης δραματικής σαπουνόπερας με ιστορικό περίβλημα. Όπως και να ‘χει, το εγχείρημα από λογοτεχνικής και μόνο απόψεως (το τονίζω αυτό) δ ε ν ε π ι τ υ γ χ ά ν ε τ α ι. Πρόκειται για ένα μ ε τ- ρ ι ό τ α τ ο έ ρ γ ο που δεν μου επέτρεψε να το ολοκληρώσω παρά τη φιλότιμη προσπάθεια (έχω πάψει να καταπιέζω τον εαυτό μου, ο ιδιόρρυθμος Δον Ριγοβέρτο στα Τετράδια του Μάριο Βάργκας Λιόσα, προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, έκανε προσάναμμα για το τζάκι τα βιβλία που δεν του άρεσαν αλλά απέχω ακόμα από κει).
Βασικά μειονεκτήματα (πάντα κατά την εκτίμησή μου): Η συγγραφική οπτική «γέρνει» προς έναν ιστορικό αναχρονισμό, ακολουθώντας τον μηχανισμό της προβολής. Η ιστορία είναι ιδωμένη με τα μάτια του σήμερα, μέσα από τα φίλτρα των συλλογικών ή προσωπικών ματαιώσεων, της κατάρρευσης των ιδεολογιών που μεσολάβησε, της αμφισβήτησης, ξένα ή τουλάχιστον όχι κυρίαρχα την εποχή που εκτυλίσσεται η υπόθεση. Η γραφή στερείται φυσικότητας, είναι εγκεφαλική, στυλιζαρισμένη και συχνά πομπώδης, αδύναμη να εκφράσει μια πιο σύνθετη συναισθηματική κατάσταση των χαρακτήρων. Οι ιστορικές παρεκβάσεις του αφηγητή θυμίζουν εκλαϊκευμένο ιστορικό εγχειρίδιο και οι σχολιασμοί του (με εκφράσεις και χαρακτηρισμούς που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από το δημοσιογραφικό ρεπορτάζ του ΣΚΑΙ) αδυνατούν να συνθέσουν και να υποστηρίξουν τη λογοτεχνική ατμόσφαιρα μέσα στην οποία τοποθετούνται οι χαρακτήρες. Οι διάλογοι είναι αδύναμοι, χωρίς δραματικότητα και φωτίζουν ελάχιστα την προσωπικότητα των πρωταγωνιστών. Καθόλου πειστικές περιγραφές (από τον αφηγητή) του βιώματος, της συναισθηματικής ή διανοητικής κατάστασης των χαρακτήρων, μια θα έλεγα «από άμβωνος» ρητορεία και επιβολή του αφηγητή επί των ηρώων που κουράζει και πλήττει αφάνταστα τον αναγνώστη. Ένας άνοστος τραχανάς!
Υ.Γ. Μια γενική σκέψη: η εμφύλια σύρραξη στην Ελλάδα είναι πράγματι ένα ακανθώδες θέμα. Πρόκειται για μια από τις πιο οδυνηρές στιγμές στην νεότερη ιστορία μας που άνοιξε ένα μεγάλο χάσμα στο σώμα της ελληνικής κοινωνίας· μια τραυματική εμπειρία, που επέδρασε καταλυτικά στη μετέπειτα πολιτική ιστορία και πορεία της χώρας. Τέτοια τραυματικά γεγονότα στη ζωή των λαών, όπως και των μεμονωμένων ατόμων, δεν ξεπερνιούνται απλά, δεν επουλώνονται, όσες φροντίδες κι αν δεχθεί η χαίνουσα πληγή, όσο κι αν μπαζωθεί το χάσμα της ιστορίας, όσα χέρια μπογιάς κι αν περαστεί ο βομβαρδισμένος τοίχος, όσοι όρκοι ομοψυχίας κι αν δοθούν, όσο μελάνι και να χυθεί, παρά μονάχα στην απίθανη περίπτωση που οι λαοί αφήνονται ελεύθεροι να αποφασίζουν το μέλλον τους ακηδεμόνευτα, δίνοντας λύσεις (στα πλαίσια των ανταγωνιστικών συμφερόντων) που μπορούν να θεωρηθούν δίκαιες και απολαμβάνουσες υψηλό βαθμό αποδοχής. Στην αντίθετη περίπτωση που είναι ο κανόνας, το τραύμα του παρελθόντος, εγγεγραμμένο στο συλλογικό ασυνείδητο, θα ανασύρεται στη συλλογική μνήμη, θα έρπει υποχθόνια μέσα στην ιστορία και θα επιζητά άλλες πιθανές λύσεις· το παρελθόν δεν θα συμφιλιώνεται με το παρόν και θα διεκδικεί το μέλλον.
